Er komt een nieuwe recessie aan. Dit weekend praat de G20 in Toronto over hoe het fragiele herstel van de wereld economie het beste beschermd kan worden, of, liever nog, versterkt. Maar de afgelopen maanden is het economisch herstel juist afgezwakt en waarchuwen steeds meer economen en investeerders voor een nieuwe economische crisis, jaren 30 stijl. (toen op het herstel van de crash van 1929 midden jaren 30 een nieuwe recessie begon).
Bezuinigen
Directe oorzaak voor de afzwakkende groei is de souvereign debt crisis (waarvan de Griekse crisis weer de oorzaak is). De torenhoge rentes die investeerders vragen om de Griekenland geld te lenen hebben de schrik er goed ingebracht bij de andere Eurozone landen. Spanje, Italie, Portugal, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, allemaal hebben ze historisch hoge bezuinigingen aangekondigd, om de financiele markten te laten zien dat ze hun begrotingen weer op orde hebben.Vrijwel alle economen zijn het erover eens dat dit soort enorme bezuinigingen een gevaar zijn voor het economisch herstel. In 1937 gebeurde vrijwel exact hetzelfde, toen Roosevelt's New Deal werd terug gedraaid om de Amerikaanse begroting op orde te krijgen. De bezuinigingen zullen ervoor zorgen dat consumenten minder geld in hun portemonnee krijgen, terwijl de consumenten bestedingen -de aanjager van ieder duurzaam economisch herstel- toch al onder druk staan.
Uiteraard zijn ook de beleidsmakers die verantwoordelijk zijn voor de grote bezuinigingen hiervan op de hoogte. Waarom worden ze dan toch doorgezet? Omdat ze geen keus hebben. Niet bezuinigen brengt het kunnen aantrekken van nieuw geld op de openbare kapitaal markt -tegen redelijke rentes- in gevaar. Niet bezuinigen kan ook van Portugal een Griekenland maken, en van Spanje, en van Italie. Het redden van een land als Spanje, met een economie die 5x zo groot is als die van Griekenland, zal een heel ander verhaal zijn dan de Griekse bailout; en dat bleek al een hele zware opgaaf voor de Eurozone.
De VS wil dat Europa minder bezuinigt en meer stimuleert, zoals het zelf ook doet. Maar de VS zal het laatste land zijn dat de rente over zijn staatsobligaties tot onbetaalbare hoogtes zal zien stijgen, want als de VS valt, valt iedereen. Dat geldt niet voor Spanje, Portugal en Italie.
Nieuwe Recessie
Toch zijn het niet de bezuinigingen die de recessie gaan veroorzaken, en ook niet het failliet van Griekenland, waar volgens de markt voor credit default swaps sinds afgelopen week een kans van 63% op is. De oorzaak van de nieuwe recessie is dezelfde als de oorzaak van de financiele crisis: schulden.Dezelfde schulden.
In het afgelopen decennium hebben onvoorstelbaar grote hoeveelheden papieren winsten en vorderingen hun weg naar de markt gevonden. De Amerikaanse financiele wereld heeft deze papieren vorderingen het mondiale systeem ingepompt, en toen de ballon klapte -met Lehman Brothers als speld- stond de Westerse wereld voor de keus: banken redden of in een zware recessie -of zelfs Depressie- terecht komen door het uiteenvallen van het financiele systeem.
In tegenstelling tot 1929 en begin jaren 30, kozen de Westerse regeringen voor het redden van de banken, nadat de val van Lehman Brothers (een mondiaal operende investeringsbank) duidelijk maakte hoe diep de afgrond zou zijn als overheden ook deze keer langs de zijlijn zouden blijven staan. En dus kregen Fannie Mae , Freddie Mac, AIG, Goldman Sachs, Morgan Stanley en verschillende andere grote banken in de VS, en andere Westerse landen kapitaal injecties van in totaal meer dan 1000 miljard euro. (in Nederland ING en ABN AMRO)
Om de klap verder te verzachten voor het financiele systeem, verlaagden alle belangrijke Centrale Banken hun rentestanden, in het geval van de VS en Japan tot vrijwel 0%, in het Verenigd Koninkrijk tot 0,50% en in de Eurozone tot 1%. Geld lenen werd hierdoor spotgoedkoop voor de banken. Bovendien startten verschillende Centrale Banken programma's waarbij onverkoopbare schulden (toxic debt) werd opgekocht van de banken. (ook wel quantitative easing genoemd).
Kortom, de reactie van de Westerse overheden op de honderden miljarden aan papieren (de facto fictieve) vorderingen van de banken was het pompen van nog eens honderden miljarden extra in het financiele systeem. Zo is er de afgelopen jaren veel, heel veel liquiditeit in de markt gepompt zonder reeele tegenwaarde.
Stimuleringsmaatregelen
De Amerikaanse minister van financieen Timothy Geithner -en met hem veel Keynsiaanse economen- zegt dat Europese landen juist meer geld moeten uitgeven om hun economieen te stimuleren, in plaats van te bezuinigen.Maar hoewel het zeker waar is dat het pompen van nog meer geld in de economie, bestedingen zal stimuleren, zal ook dat geld uiteindelijk moeten worden terug betaald. En hoe langer de stimuleringsmaatregelen duren, hoe hoger de eindrekening en hoe duurder de terugbetaling.
De aanhangers van Keynes (de econoom die in de jaren 30 van de vorige eeuw adviseerde om via meer overheidsgaven de economische groei te bevorderen) stellen dat de oorzaak van de 2e recessie in de jaren 30 het beeindigen van Roosevelts New Deal was, oftewel het stoppen van de stimuleringsmaatregelen. Maar hoe lang had de overheid dan nog door moeten gaan met stimuleren?1 jaar, 2 jaar, 10 jaar? Dit roept het beeld op van de restaurant bezoeker die steeds maar nieuwe dingen blijft bestellen zodat hij kan blijven eten, omdat hij zijn portemonnee vergeten is en dus niet kan betalen.
Schulden
Inmiddels hebben de Westerse overheden in korte tijd hun staatsschulden enorm laten oplopen, zowel door het moeten redden van de banken (inmiddels is hier een deel van terug betaald) als door het stimuleren van hun nationale economieen. De grote banken zijn gered, maar heel veel kleinere banken zijn wel degelijk failliet gegaan (in de VS alleen al zijn dit jaar tot nu toe 86 kleinere banken) de 'toxic debt' van de banken is namelijk niet verdwenen, de pijn van deze waardeloos geworden vorderingen wordt door banken en investeerders verspreidt over de hele wereld gevoeld.De Griekse crisis heeft duidelijk gemaakt dat er grenzen zijn aan het geduld van de financiele markten. Forex traders hebben de euro naar beneden gejaagd op de valuta markt, waarbij vooral de snelheid van die neergang de Europese Centrale Bank in afgelopen mei zorgen baarde. De rente op sommige Griekse staatsobligaties is boven de 10% en de rente op de staatsobligaties van andere Zuid-Europese landen loopt snel op.
De honderden miljarden aan toxic debt in de markt kunnen niet worden weggepoetst doordat overheden de markt eindeloos blijven subsidieren. Uiteindelijk moet de markt het toch zelf doen. Een nieuwe, correctieve, recessie lijkt dan ook onvermijdelijk.