Het zijn al lang niet meer alleen de Forex en fixed income (obligatie markt) die de gevolgen merken van de zorgelijke ontwikkelingen rondom Griekenland, financiele markten in de hele wereld zijn in toenemende mate gefocussed op nog maar één ding: Europa. Want als de problemen daar verder toenemen kan de hele wereld in een diepe 'double dip' recessie terecht komen; een nieuwe financiele crisis dus, met een nieuwe recessie.
Toen de grote Griekse schuldenlast zich eind 2009 openbaarde, leek het aanvankelijk te gaan om een zeer locaal probleem. De Griekse regering had jarenlang de werkelijke hoogte van het begrotingstekort onder het tapijt geschoven en Eurostat -het reken instituut van de EU- een mooi plaatje voorgespiegeld. (hetzelfde mooie plaatje dat Griekenland ook had voorgespiegeld om in 2002 met de Euro mee te kunnen doen, waarvoor een maximaal begrotingstekort van 3% toegestaan was). De rente op Griekse staatsobligaties liep wat op, maar Griekenland hoorde bij de Euro, dus wat kon er gebeuren?
Al gauw begon de spread -in dit geval het verschil tussen Griekse staatsobligaties en Duitse staatsobligaties- echter zo hard op te lopen, dat een of ander hulp scenario nodig was, voor het (nog steeds ondenkbare) geval dat de rente zou blijven stijgen. Maar met het bespreken van een mogelijke Griekse bailout begonnen de problemen pas echt. Al snel werd duidelijk dat de Euro landen, net als de EU zelf, hopeloos verdeeld waren, begraven in regeltjes en de blik stevig gevestigd op het eigen nationale belang. Eerst kon er geen sprake zijn van een Griekse bailout, toen kon er wel sprake van zijn maar moest Griekenland stevig bloeden, het IMF moest zich er niet mee bemoeien, het IMF moest zich er wel mee bemoeien, het bedrag voor de Griekse bailout moest niet te hoog zijn (en werd gezet op 45 miljard euro), het bedrag moest toch een stuk hoger zijn (en werd uiteindelijk gezet op 110 miljard euro).
Inmiddels was de realiteit van alle dag al met de Griekse crisis aan de haal gegaan. Investeerders en institutionele beleggers zagen dat het helemaal niet zo vanzelfsprekend was dat een Euro land niet failliet kon gaan, dat het geen zekerheid was dat andere euro lidstaten elkaar zouden helpen in geval van nood, en dat het zelfs niet ondenkbaar was dat de euro unie zou opbreken.
Daarmee bleek voor het eerst dat ook 'souvereign debt' (nationale schulden) van Westerse landen een doos van Pandora had en dat die zojuist was geopend. Investeerders realiseerden zich dat het niet ondenkbaar is dat een Westers land failliet gaat, waarbij een deel of geen van de schulden van dat land nog zouden worden terug betaald.
Hoe kan een rijk, Westers land dan failliet gaan? Precies zoals ook grote banken failliet kunnen gaan: door het verdwijnen van vertrouwen. Verschillende Europese landen hebben een begrotingstekort van boven de 10% (Griekenland, Italie, Spanje, Portugal, Verenigd Koninkrijk) net als de VS. Wanneer investeerders en institutionele beleggers niet langer zouden willen lenen aan deze landen, dan kunnen ze hun schulden ook nauwelijks terug betalen. Er is immers al een tekort, en het verminderen van overheidsuitgaven met 10% is al geen sinecure als het zou moeten over een periode van een paar jaar (waar de Grieken al over kunnen getuigen) en om het in nog kortere tijd te doen is vrijwel onmogelijk.
De vraag of de Griekse crisis zich gaat verspreiden is daarom eigenlijk al achterhaald. Het is al gebeurd. Spanje, Portugal, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, ze hebben al aangegeven hard te gaan snijden in het overheidsbudget. Salarissen van ambtenaren gaan naar beneden of worden bevroren, BTW gaat omhoog, accijnzen omhoog etc. De nationale schuldenlasten moeten in rap tempo vermindert worden omdat kopers van staatsobligaties (de nationale geldschieters) dit eisen, bang voor een nieuw Griekenland.
Is het probleem dan niet voorbij nu verschillende landen extra bezuinigingen aankondigen en de EU, euro landen en IMF een pakket van $1 miljard aan leengaranties hebben uitgezet? Nee. Wat het euro bailout pakket heeft gedaan is een direct uitslaande brand blussen in een stad van houten huizen in een kurkdroog gebied. Maar nu dat vuur uit is beginnen de mensen uit die stad zich afvragen of het wel slim is dat ze hun huizen met hout bouwen.
De Griekse crisis heeft laten zien dat de euro landen niet besluitvaardig zijn, geen duidelijke regels hebben, geen onafhankelijk instituut dat de leiding kan nemen in dit soort situaties (de ECB heeft die rol ook niet op zich willen nemen) en ver uiteenlopend fiscaal en economisch beleid hebben. Dat kan goed gaan zo lang het economisch allemaal prima gaat, zoals de eerste jaren van het nieuwe millenium. Maar dat kan dramatisch fout gaan zo gauw er wat druk op de ketel komt.
De euro landen moeten hun spelregels dus fundamenteel veranderen. Voormalig Amerikaans minister van financieen, John Snow: "For the euro to be able to survive long term, fiscal consolidation of some kind - tax policy consolidation, fiscal policy consolidation- is probably necessary." (...) "But that's not enough, you really need one labor market, one capital market. Europe is going to face hard choices in the future to make this thing work."
Ook Paul Volcker, voormalig President van de Federal Reserve (FED) onderstreept het belang van fundamentele verandering voor de euro: "Will economic and financial distress finally be resolved by looking toward more integration in a closely integrated Europe, politically as well as economically? I do have my hopes, as a believer in the Euro."
Dit is waarom er gevreesd wordt voor een nieuwe financiele crisis. Want als Europe een 'double dip' recessie zou krijgen is de kans op een mondiale double dip recessie ook groot. 20% van China's export gaat naar de EU, en ook landen als de VS, Japan en Brazilie hebben de export naar Europa nodig om het herstel van hun economie door te zetten. Daar komt bij dat een al te verzwakt Europa en een al te zwakke euro (laat staan een opgebroken euro) veel investeerders zal doen vluchten in de dollar. Een te sterke dollar bemoeilijkt de export voor de Amerikanen.
Daarmee lijkt het er steeds meer op dat groei van de wereld economie af hangt van het vermogen van de Euro landen om te komen tot meer eenheid van beleid op politiek en economisch niveau. Op het afstaan van soevereiniteit op verschillende terreinen, om de euro en de europese economieen te beschermen. Of dat lukt is de vraag, maar voorlopig zal de euro in ieder geval zeer waarschijnlijk onder druk blijven.
Een Griekse bailout van 110 miljard euro waarvan het Nederlandse deel 5 miljard euro is en een Eurozone bailout pakket van 750 miljard euro waarvan het Nederlandse deel 26 miljard is. Dat laatste hoeft weliswaar niet meteen opgehoest te worden, maar er is al wel A gezegd. In Duitsland en Nederland is de meerderheid van de bevolking tegen de Griekse bailout. Wie zijn gat verbrandt moet op de blaren zitten is het devies. Zeker wanneer diegene toch al veel zo vaak op zijn gat zit.
Een Grieks failliet zou voor de Griekse bevolking nog tien keer zwaarder zijn dan de effecten van de huidige bezuinigingsmaatregelen. Uit de euro, geen geld kunnen aantrekken op de kapitaal markt, weglekkende investeringen en een economie die zeer slecht scoort als het gaat om competativiteit. Het resultaat zou een jarenlange financiele deprressie zijn.
Maar goed, dat is Griekenland. Ons 'pakkie an' niet, om het maar eens bot te zeggen. Helaas, het zit anders.
De onderstaande tabel van het IMF maakt duidelijk waarom de rijkere Europese landen geen keus hadden bij de Griekse bailout. De Exposure, oftewel hoeveel er aan staatsleningen uitstaat in Griekenland, is gewoonweg te groot. Nederland heeft bijvoorbeeld eind 2009 voor zo'n 15 miljard euro aan Griekse staatsobligaties in bezit. 3x keer zoveel dus als de 5 miljard die Nederland nu mee betaalt aan de Griekse bailout. Frankrijk zit voor 50 miljard euro in het schip -wat meteen duidelijk laat zien waarom de Fransen van het begin af aan al voor een bailout waren- en Duitsland voor 28 miljard euro. In totaal hebben de Eurozone landen voor 164 miljard aan exposure in Griekse staatsobligaties.
Dat is al aanzienlijk meer dan de 110 miljard die over de aankomende drie jaar geleend gaat worden, maar het is bovendien lang niet alles. Want behalve exposure in staatsobligaties hebben banken en verzekeraars ook exposure in Griekse bedrijven en Griekse banken (die op hun beurt nog veel meer exposure in Griekse bedrijven hebben). Maar wanneer Griekenland failliet gaat zal de daarop volgende Depressie veel van die bedrijven en banken kopje onder duwen. Dat drukt dan vervolgens weer zwaar op de balans van Nederlandse en andere West Europese banken.
En dan is er nog het schrik scenario dat de Griekse crisis overslaat naar andere, zwakkere Europese landen. Deze landen worden ook wel aangeduid met de -niet toevallige niet vleiende- afkorting PIIGS, wat staat voor Portugal, Ierland, Italie, Griekenland en Spanje. Dit overslaan kan op twee manieren, en allebei die manieren vinden op kleinere schaal op dit moment ook al plaats.
Geen geld meer kunnen lenen
Dit is waarom Griekenland op een gegeven moment geen keus meer had en met alle voorstellen van de Eurozone landen in moest stemmen. (tijdens het schrijven van dit artikel is overigens net bekend geworden dat de Grieken de onderhandelingen over de pensioenen willen heropenen met de EU). De spread op Griekse staatsobligaties liep voor de bailout op tot boven de 10%. Spread is het verschil tussen Griekse en Duitse staatsobligaties. Waar Duitsland maar 2,5% rente hoefde te betalen om gedurende 10 jaar een bedrag op de openbare kapitaalmarkt te lenen, moesten de Grieken meer dan 11% op tafel leggen. Dat werd simpelweg onbetaalbaar.
De Griekse premier George Papandreou gaf speculanten op de staatsobligatie markt de schuld van de hoge rentes over Griekse staatsobligaties, maar de ontnuchterende waarheid is dat investeerders simpelweg steeds minder vertrouwen hadden (en hebben) dat Griekenland op eigen kracht de almaar groeiende schuldenlast zou kunnen terug dringen.
Datzelfde vertrouwen begint ook af te nemen voor landen als Portugal, Spanje en Italie. De Spreads op Portugese, Spaanse en Italiaanse staatsobligaties is de afgelopen maanden ook opgelopen, omdat deze landen hoge staatsschulden en begrotingstekorten hebben, in combinatie met een weinig competatieve economie. En als de staatsschuld oploopt terwijl de economie niet mee groeit, wordt de schuldenlast dus steeds zwaarder.
Alledrie deze landen hebben in de afgelopen twee weken zware bezuinigingsmaatregelen aangekondigd, waardoor de druk voor het moment van de ketel lijkt te zijn. Maar er is een groot verschil tussen het aankondigen van maatregelen en het uitvoeren van maatregelen, en wanneer blijkt dat het aan het laatste ontbreekt zullen investeerders waarschijnlijk nog harder weglopen dan eerst. Dan is immers bewezen dat de landen hun problemen niet kunnen oplossen, ook al is er wel de politieke wil.
Omvallende banken
Zoals gezegd hebben Europese banken behoorlijke exposure in Griekenland. Als Griekenland failliet zou dit zwaar drukken op sommige Europese banken, terwijl de reserves toch al laag zijn als gevolg van de financiele crisis. Maar ook al valt Griekenland niet om, de PIIGS landen lopen wel het gevaar dat hun liqiditeitsstroom opdroogt. Liquiditeit, geld, dat banken aan elkaar lenen, overheden, aan bedrijven, aan particulieren.
Wanneer banken inschatten dat de kans dat ze hun geld terug krijgen klein(er) is, zullen ze ook niet zo snel willen uitlenen. En omdat ze niet weten wat andere banken uitspoken met hun geld, zullen ze ook minder snel willen lenen aan andere banken. Dit is een van de grootste bedreigingen van ons financiele systeem. De doorbloeding van de economie wordt verzorgd door de banken, en als banken door een gebrek aan vertrouwen in elkaar, in bedrijven, in particulieren en zelfs in overheden, geen geld meer willen uitlenen, dan glijdt een economie snel af richting recessie of zelfs depressie.
De exposure in Griekenland is al groot, maar de exposure in een land als Spanje is nog veel groter. De Spaanse economie is ook veel groter. Griekenland heeft een Bruto Nationaal Produkt van $330 miljard, Spanje -mondiaal de 9e economie- heeft een BNP van zo'n $1.400 miljard. En voor Italie is dat zelfs meer dan $2.000 miljard.
Alles met elkaar verbonden
Nederlandse banken hebben geld uitstaan bij andere Europese banken, in staatsobligaties uit allerhande landen, in multinationals en kleinere bedrijven, zijn ingeplugd in het financiele systeem dat de doorbloeding van de mondiale economie verzorgt. Sterker nog, omdat Nederland zo goed is in geld verdienen zijn Nederlandse banken, pensioenfondsen, verzekeraars en particuliere beleggers in veel gevallen nog veel meer ingeplugd in het financiele systeem dan veel andere landen.
Is het eerlijk? Is het eerlijk dat Griekenland eerst heeft gelogen om de eurozone binnen te komen, vervolgens is blijven liegen over het begrotingstekort en nu -na een enorme lening te hebben gekregen- alweer aan het onderhandelingshek staat te rammelen omdat de afgesproken bezuiniging over de pensioenen zo zwaar is?
Nee, maar eerlijk kun je niet op de bank zetten, je kunt er geen investeringen mee betalen en je kunt er al helemaal geen boodschappen mee doen. En dus betalen we nu, om te voorkomen dat we straks tientallen keren meer verliezen.
Miljardair investeerder George Soros sprak onlangs de wellicht ooit profetische woorden: "The second act of the crisis is just beginning". Hij maakte daarbij de vergelijking met de Grote Depressie uit de jaren 30, toen overheden ook te vroeg begonnen met bezuigingen, gedwongen door de markt. "We find ourselves in a situation eerily reminiscent of the 1930s. Keynes has taught us budget deficits are essential for counter-cyclical policies, yet many governments have to reduce them under pressure from financial markets. This is liable to push the global economy into a double-dip.”
De Grote Depressie duurde van 1929 tot aan de WOII maar was geen aaneensluitende Depressie. Tussen 1933 en 1937 zette in de meeste landen het economisch herstel in (Nederland was overigens een uitzondering, oa vanwege het vasthouden aan de Gouden Standaard). Vanaf 1937 gaat het echter weer mis, als de Conservative Coalition de New Deal van Roosevelt terug draait.
De wereld economie bevindt zich op het moment niet meer in een recessie, laat staan een depressie. Toch gaan er steeds meer stemmen op die stellen dat het ergste nog moet komen, dat de door overheden genomen maatregelen tot nu toe alleen maar voor uitstel hebben gezorgd, geen afstel. Sterker nog, dat de enorme hoeveelheid liquiditeit die overheden in het systeem hebben gepompt de situatie uiteindelijk alleen maar zal doen verslechteren.
Steeds vaker wordt daarbij ook de vergelijking aangehaald met de Grote Depressie van de jaren 30, toen de werkeloosheid ook maar niet omlaag wilde en banken elkaar niet vertrouwden. Destijds raakte de Amerikaanse economie na jaren van herstel in 1937 opnieuw in recessie. Een voorbode, of verschillen toen en nu simpelweg te veel van elkaar?
Er zijn grote verschillen tussen de wereld economie van toen en nu. De Gouden Standaard, de mondiale machtsverhoudingen, de inactiviteit van sommige Centrale Banken, het niveau van de welvaart, de mate waarin landen onderling samenwerken. Maar er zijn ook overeenkomsten.
De Banken
Een van de belangrijkste oorzaken van de Grote Depressie was het grote aantal banken dat omviel. Het vertrouwen in het financiele systeem nam daardoor snel af, ook het vertrouwen tussen banken onderling, waardoor de liquiditeitsverstrekking, het smeermiddel van de economie, tot een nulpunt daalde. Banken wilden elkaar niet meer lenen. Dit lijkt sterk op de huidige situatie, zeker in Europa, waar banken elkaar ook nauwelijks meer lenen.
Groot verschil met de jaren 30 is dat deze keer de Centrale Banken niet lijdzaam toezien. Destijds liet de FED banken gewoon omvallen en werd de liquiditeitsstroom ook niet gestimuleerd door bijvoorbeeld 'bad debt' of staatsobligaties op de open markt te kopen (het zogenaamde 'quantitative easing'). Alle grote centrale banken doen dat nu wel. Hiermee wordt er dus voortdurend nieuw geld in de economie gepompt. Op termijn kan dat weliswaar inflatie veroorzaken, maar vooralsnog lijkt dat mee te vallen.
Na de val van Lehman Brothers zijn er verschillende (grote) banken en financiele instellingen gered. Fannie May en Freddie Mac, AIG, ze kregen enorme kapitaal injecties van de Amerikaanse overheid, net als Morgan Stanley, JP Morgan en Goldman Sachs. In Nederland hield de overheid Fortis en ING overeind met forse kapitaal injecties
Maar het rommelt nog steeds in de bankensector. Onzekerheid over de 'hidden exposure' die veel (Europese) banken hebben in slecht presterende en/of risicovolle leningen drukt steeds zwaarder op de markten. Om de toenemende onrust over de Spaanse bankensector weg te nemen, publiceert Spanje binnenkort de stress tests van de Spaanse banken, en inmiddels hebben ook andere Europese landen aangegeven stress tests te zullen publiceren van hun banken. Europese banken hebben voor honderden miljarden aan zwakke leningen uitstaan in Griekenland, Spanje, Portugal, Ierland en Italie. De vraag is of de stress tests daar rekening mee gaan houden, of dat het eenzelfde soort PR stunt wordt als destijds de Amerikaanse stress tests van begin 2009, die lieten zien dat alles 'hunky dory' was.
De Overheden
Vrijwel iedereen is het erover eens dat het de stimuleringsmaatregelingen van de verschillende overheden zijn geweest die een echte Depressie hebben voorkomen. De G20 hebben tezamen meer dan 1000 miljard euro in hun banken en economieen gepompt, en de rente standen van alle belangrijke Centrale Banken zijn in rap tempo naar beneden gebracht, in de meeste gevallen tot op of onder de 1%. Veel extra geld in het systeem dus, en nieuw geld lenen is voor banken vrijwel gratis.
al dat extra geld heeft echter ook een nieuw probleem veroorzaakt, dat van de 'souvereign debt crisis'. Landen hebben zoveel geld uitgeleend, schulden overgenomen en stimuleringsmaatregelen genomen dat hun eigen nationale schulden en begrotingstekorten alarmerende groottes hebben aangenomen. Zo is de nationale schuld van Japan is rond de 200% van het Bruto Binnenlands Produkt (Japan kampt al langer met de gevolgen van een bankencrisis), En is de nationale schuld van Italie, Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Belgie boven de 100%. De nationale schuld van de VS is op 1 Juni 2010 89% van het BBP. Ook de Duitse nationale schuld is meer dan 80% van het BBP. Het begrotingstekort van de meeste Westerse landen ligt op het moment boven de 6%, met verschillende landen die een begrotingstekort van boven de 10% hebben.
Er zijn genoeg economen te vinden die zeggen dat dat allemaal niets uitmaakt, maar de markt heeft de afgelopen maanden aangegeven dat het landen met te grote schulden alleen nog maar meer geld wil lenen voor steeds hogere rentes. Kortom, het feest is afgelopen, er gaat bezuinigd worden.
Duitsland, Frankrijk, Spanje, Griekenland, Italie en het Verenigd Koninkrijk, ze hebben allemaal harde bezuinigingen aangekondigd die de staatsfinancien weer op orde moeten brengen. Hierdoor zal het prille economisch herstel van de wereld economie onder druk komen te staan, maar tegelijkertijd is het een gedwongen zet. Niet bezuinigen zal namelijk de rente op staatsobligaties verder opjagen, ook van traditioneel 'rock solid' landen als Duitsland en de Verenigde Staten.
De Consument
Het Bruto Binnenlands Produkt van de grootste economie ter wereld wordt voor 70% bepaald door binnenlandse bestedingen. Ook buiten de VS speelt de consument een dominante rol binnen de meeste economien, en het is juist de consument die het de afgelopen maanden laat afweten. Dit heeft drie belangrijke oorzaken.
1) De onverminderd hoge werkeloosheid. Opnieuw een overeenkomst met de jaren 30, toen de werkeloosheid ook maar niet wilde dalen, al was deze tijdens de Depressie jaren in de VS veel hoger, soms boven de 20%. Een vuistregel is dat voor iedere werkeloze er 3 andere mensen bang zijn om hun baan te verliezen. De huidige werkeloosheid van 10% in de VS zorgt daarom voor veel onzekerheid op de banenmarkt, en consumenten die onzeker zijn over hun toekomst, houden de hand op de knip.
2) Lenen is uit, sparen is in. De wereld economie is meerdere malen uit de recessie getrokken door een Amerikaanse economie waarin consumenten nieuwe leningen aangingen om nieuwe spulletjes te kopen. Deze keer niet. Consumenten zijn geschrokken van de gevolgen van de financiele crisis (net als de banken zelf) en lenen veel minder. (De huidige Amerikaanse regering moedigt het ook aan om te sparen). Ook Europeanen sparen weer meer, zodat er weinig te verwachten valt van een short cut naar duurzaam economisch herstel.
3) Het vertrouwen is weg. De afgelopen anderhalf jaar is er de consument om de oren gesmeten met bedragen van honderden miljarden dollars en euro's die aan banken en bedrijven geleend moesten worden om te voorkomen dat ze om zouden vallen. De souvereign debt crisis doet hier nog een flinke schep bovenop, omdat nu zelfs landen blijkbaar gered moeten worden door andere landen. Maar wie red straks die andere landen? Ook hier gaat het om de onzekerheid. De consument is onzeker over de toekomst, niet in de laatste plaats door het onduidelijke beleid van Europa en de berichten over heimelijk zieke banken. En dus graaft de consument zich in, wachtend op betere tijden.
Conclusie
De jaren 30 en de tegenwoordige tijd verschillen enorm van elkaar. De consument is rijker, landen werken onderling meer samen, Centrale Banken zijn veel actiever, er zijn meer sociale vangnetten en ook meer landen die bijdragen aan de mondiale groei.
Er zijn echter ook opvallende overeenkomsten, waarin te zien is dat banken, overheden en consumenten worstelen met dezelfde economische wetmatigheden die ook de Grote Depressie met een aantal jaren verlengde. Banken die niet aan elkaar willen lenen, overheden die niet langer willen stimuleren en consumenten die niet willen besteden. Of dit -zoals George Soros stelt- zal leiden tot een 'Act II' valt nog te bezien, maar er zijn in ieder geval sterke aanwijzingen dat de economische problemen nog niet over zijn.
Er komt een nieuwe recessie aan. Dit weekend praat de G20 in Toronto over hoe het fragiele herstel van de wereld economie het beste beschermd kan worden, of, liever nog, versterkt. Maar de afgelopen maanden is het economisch herstel juist afgezwakt en waarchuwen steeds meer economen en investeerders voor een nieuwe economische crisis, jaren 30 stijl. (toen op het herstel van de crash van 1929 midden jaren 30 een nieuwe recessie begon).
Bezuinigen
Directe oorzaak voor de afzwakkende groei is de souvereign debt crisis (waarvan de Griekse crisis weer de oorzaak is). De torenhoge rentes die investeerders vragen om de Griekenland geld te lenen hebben de schrik er goed ingebracht bij de andere Eurozone landen. Spanje, Italie, Portugal, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, allemaal hebben ze historisch hoge bezuinigingen aangekondigd, om de financiele markten te laten zien dat ze hun begrotingen weer op orde hebben.Uiteraard zijn ook de beleidsmakers die verantwoordelijk zijn voor de grote bezuinigingen hiervan op de hoogte. Waarom worden ze dan toch doorgezet? Omdat ze geen keus hebben. Niet bezuinigen brengt het kunnen aantrekken van nieuw geld op de openbare kapitaal markt -tegen redelijke rentes- in gevaar. Niet bezuinigen kan ook van Portugal een Griekenland maken, en van Spanje, en van Italie. Het redden van een land als Spanje, met een economie die 5x zo groot is als die van Griekenland, zal een heel ander verhaal zijn dan de Griekse bailout; en dat bleek al een hele zware opgaaf voor de Eurozone.
De VS wil dat Europa minder bezuinigt en meer stimuleert, zoals het zelf ook doet. Maar de VS zal het laatste land zijn dat de rente over zijn staatsobligaties tot onbetaalbare hoogtes zal zien stijgen, want als de VS valt, valt iedereen. Dat geldt niet voor Spanje, Portugal en Italie.
Nieuwe Recessie
Toch zijn het niet de bezuinigingen die de recessie gaan veroorzaken, en ook niet het failliet van Griekenland, waar volgens de markt voor credit default swaps sinds afgelopen week een kans van 63% op is. De oorzaak van de nieuwe recessie is dezelfde als de oorzaak van de financiele crisis: schulden.Dezelfde schulden.
In het afgelopen decennium hebben onvoorstelbaar grote hoeveelheden papieren winsten en vorderingen hun weg naar de markt gevonden. De Amerikaanse financiele wereld heeft deze papieren vorderingen het mondiale systeem ingepompt, en toen de ballon klapte -met Lehman Brothers als speld- stond de Westerse wereld voor de keus: banken redden of in een zware recessie -of zelfs Depressie- terecht komen door het uiteenvallen van het financiele systeem.
In tegenstelling tot 1929 en begin jaren 30, kozen de Westerse regeringen voor het redden van de banken, nadat de val van Lehman Brothers (een mondiaal operende investeringsbank) duidelijk maakte hoe diep de afgrond zou zijn als overheden ook deze keer langs de zijlijn zouden blijven staan. En dus kregen Fannie Mae , Freddie Mac, AIG, Goldman Sachs, Morgan Stanley en verschillende andere grote banken in de VS, en andere Westerse landen kapitaal injecties van in totaal meer dan 1000 miljard euro. (in Nederland ING en ABN AMRO)
Om de klap verder te verzachten voor het financiele systeem, verlaagden alle belangrijke Centrale Banken hun rentestanden, in het geval van de VS en Japan tot vrijwel 0%, in het Verenigd Koninkrijk tot 0,50% en in de Eurozone tot 1%. Geld lenen werd hierdoor spotgoedkoop voor de banken. Bovendien startten verschillende Centrale Banken programma's waarbij onverkoopbare schulden (toxic debt) werd opgekocht van de banken. (ook wel quantitative easing genoemd).
Kortom, de reactie van de Westerse overheden op de honderden miljarden aan papieren (de facto fictieve) vorderingen van de banken was het pompen van nog eens honderden miljarden extra in het financiele systeem. Zo is er de afgelopen jaren veel, heel veel liquiditeit in de markt gepompt zonder reeele tegenwaarde.
Stimuleringsmaatregelen
De Amerikaanse minister van financieen Timothy Geithner -en met hem veel Keynsiaanse economen- zegt dat Europese landen juist meer geld moeten uitgeven om hun economieen te stimuleren, in plaats van te bezuinigen.Maar hoewel het zeker waar is dat het pompen van nog meer geld in de economie, bestedingen zal stimuleren, zal ook dat geld uiteindelijk moeten worden terug betaald. En hoe langer de stimuleringsmaatregelen duren, hoe hoger de eindrekening en hoe duurder de terugbetaling.
Schulden
Inmiddels hebben de Westerse overheden in korte tijd hun staatsschulden enorm laten oplopen, zowel door het moeten redden van de banken (inmiddels is hier een deel van terug betaald) als door het stimuleren van hun nationale economieen. De grote banken zijn gered, maar heel veel kleinere banken zijn wel degelijk failliet gegaan (in de VS alleen al zijn dit jaar tot nu toe 86 kleinere banken) de 'toxic debt' van de banken is namelijk niet verdwenen, de pijn van deze waardeloos geworden vorderingen wordt door banken en investeerders verspreidt over de hele wereld gevoeld.De Griekse crisis heeft duidelijk gemaakt dat er grenzen zijn aan het geduld van de financiele markten. Forex traders hebben de euro naar beneden gejaagd op de valuta markt, waarbij vooral de snelheid van die neergang de Europese Centrale Bank in afgelopen mei zorgen baarde. De rente op sommige Griekse staatsobligaties is boven de 10% en de rente op de staatsobligaties van andere Zuid-Europese landen loopt snel op.
De honderden miljarden aan toxic debt in de markt kunnen niet worden weggepoetst doordat overheden de markt eindeloos blijven subsidieren. Uiteindelijk moet de markt het toch zelf doen. Een nieuwe, correctieve, recessie lijkt dan ook onvermijdelijk.
Zoals beschreven in valuta handel en de recessie zijn er verschillende valuta die het goed doen tijdens een mondiale recessie, en anderen die het minder doen. Forex helden tijdens een recessie zijn de Amerikaanse dollar, de Japanse Yen en de Zwitserse franc.
Er zijn ook valuta die het doorgaans minder goed doen, zoals de Canadese dollar, de Australische dollar en de Nieuw-Zeelandse dollar. Dit is omdat de economieen van deze drie currencies in hoge mate afhankelijk zijn van grondstoffen, en die zijn minder in trek tijdens een recessie.
Om te profiteren van de recessie kun je dan bijvoorbeeld beter de Britse Pond tegen de Zwitserse Franc uitzetten, of de US dollar tegen de Canadese dollar, of de Japanse Yen tegen de Australische dollar. Wanneer je een een positie inneemt op een valuta paar waarvan de ene valuta het traditioneel goed doet tijdens een recessie en de andere het traditioneel slecht doet, is de kans op maximaal effect groter.
Het is wel belangrijk om te beseffen dat het natuurlijk niet zo is dat een valuta paar als de USD/CAD op ieder moment van de dag stijgt, of zelfs maar iedere dag. Je moet het eerder zo zien dat de tendens van koers van het valuta paar omhoog zal zijn, niettegestaande tijdelijk correctieve bewegingen de andere kant op.
De kennis over de natuurlijke beweging van een valuta tijdens een recessie geeft je een 'edge', een kleine voorsprong op de forex traders die het niet weten (en met de toenemende populariteit van valuta handel onder kleinere traders zijn dit er steeds meer) en zorgt ervoor dat anderen die edge niet op jou hebben.
Deel I Valuta handel en de recessie
Deel II Hoe kun je als valuta handelaar profiteren van een recessie
Zelf handelen in valuta? Doe de forex cursus voor beginners
De valuta handel is tijdens en in de aanloop naar een recessie extra interessant. Op de valuta markt -de foreign exchange, forex- zijn er namelijk, In tegenstelling tot de aandelenmarkt, altijd valuta die het erg goed doen juist als er een recessie dreigt (of is).
Op de forex worden valuta verhandeld door ze tegen elkaar uit te zetten in paren. Bekende valuta paren zijn de euro dollar, de dollar yen en de euro pond. Valuta zijn in zekere zin ook een soort aandelen, waarbij de landen waar de betreffende currency geldig is dan staan voor de bedrijven die de onderliggende waarde vertegenwoordigen. (meer over valuta handel oa in de forex cursus voor beginners)
De US Dollar
Critici hebben gelijk als ze zeggen dat er van alles mis is met de Amerikaanse economie in het algemeen en de dollar in het bijzonder. Een snel oplopende staatsschuld (op 1 juni 2010 zo'n 90% van het BBP) al jaren een hoog begrotingstekort , te veel import, te weinig export, een bevolking die te weinig spaart en te veel leent, etc.
Allemaal waar, en toch is er een belangrijke reden waarom de dollar het zo goed doet ten tijde van een mondiale recessie en waarom de kans dat de dollar echt valt (een speculatie waar sommige sensatie schrijvers zich graag in verliezen) heel erg klein is: het is de valuta van verreweg de grootste economie ter wereld. De nummer 2 en 3, Japan en China, zijn samen nog niet eens zo groot als de economie van de VS.
De dollar is de mondiale 'reserve currency' , wat er onder andere voor zorgt dat alle grondstoffen in dollars worden uitgedrukt en alle landen grote voorraden dollars aanhouden. Alle grote centrale banken hebben voor honderden miljarden aan Amerikaanse staatsobligaties (treasury notes); China alleen heeft al voor meer dan 770 miljard dollar aan treasury notes.
Bovendien is de VS ook een grote klant van veel grote economieen, zoals Japan, China, Duitsland, Canada en het Verenigd Koninkrijk. Een crashende dollar zou dan ook desastreuze gevolgen hebben voor de wereld economie. En dus zal dat niet gebeuren, maar zal de dollar onder alle omstandigheden overeind worden gehouden door ieder land dat ook maar iets te vertellen heeft in de wereld economie.
Investeerders weten dit natuurlijk ook, en dat maakt de US dollar een veilige haven in roerige tijden. De Amerikaanse valuta stijgt dan ook altijd in de aanloop naar een mondiale recessie en blijft het goed doen zolang het slecht gaat met de wereld.
De Japanse Yen
Ook met de Japanse economie is van alles mis. Een enorme staatsschuld (200% van het BBP) en een snel vergrijzende populatie die het vrijwel onmogelijk maakt het genereuze sociale zekerheidsstelsel op termijn overeind te houden.
Maar de Japanse economie is de tweede economie ter wereld, de gateway naar Azie en een producent gigant. De hoge staatsschuld is bovendien voor een groot deel in binnenlandse handen, waardoor Japan weinig afhankelijk is van de openbare kapitaalmarkt in tijden van monetaire krapte zoals tijdens een recessie.
De rente van de Japanse centrale bank staat bovendien al rond de 0%, waardoor het tegenwoordig niet meer zo eenvoudig is voor de Japanse overheid om de valuta kunstmatig te devalueren, iets wat Japan in het verleden vaak heeft gedaan, om de export te stimuleren.
Ook de Japanse Yen wordt beschouwd als een veilige haven currency, waardoor deze het altijd goed doet in tijden van een mondiale recessie. Bovenstaande forex grafiek van de GBP/JPY (Britse Pond tegen de Japanse Yen) waarbij 1 candle staat voor 1 week, laat duidelijk zien hoe de Britse pond verloor tijdens de financiele crisis van 2008, vervolgens gedurende 2009 weer opkrabbelde, en sinds een paar weken -met het duidelijker worden dat het economisch herstel hapert- weer onder druk staat.
De Zwitserse Franc
De Zwitserse economie is relatief klein (BBP rond de $500 miljard) maar stabiel. Zwitserland staat los van de Euro maar is door de geografische ligging wel hecht verbonden met de EU, dat ook de grootste handelspartner is.
In tijden van economische teneergang is de Zwitserse franc populair. De staatsschuld is laag -rond de 40% van het BBP- het land heeft een zeer stabiele reputatie, zowel economisch en politiek, en voor veel Internationale investeerders is de Zwitserse franc een goed alternatief voor de euro en de dollar.
De Zwitserse franc doet het dan ook goed in tijden van mondiale recessie. Dat is ook goed te zien op bovenstaande forex grafiek van de EUR/CHF (euro uitgezet tegen de Zwitserse frank)waarbij iedere candle staat voor 1 dag, en eenzelfde soort forex grafiek van de GBP/CHF (Britse pond Zwitserse franc). Sinds het eind mei steeds duidelijker werd dat het herstel van de wereld economie hapert heeft de Zwitserse Franc zowel ten opzichte van de euro als de Britse pond sterk gewonnen.
Valuta die het minder goed doen tijdens een recessie
Het simpele antwoord zou zijn 'alle anderen', en het is ook wel een handige vuistregel, maar hou er rekening mee dat het niet altijd opgaat. Uiteindelijk is alles relatief op de forex, het gaat immers om valuta die tegen elkaar worden uitgezet. Dus de euro zal in een recessie verliezen van de dollar (die als veiliger wordt beschouwd) maar winnen van een valuta als de Poolse Zloty.
Kijkend naar de grote valuta zijn de valuta die het minder doen doorgaans de grondstoffen currencies (ook wel 'commodity currencies', 'Com Dolls') zoals de Canadese dollar, de Australische dollar en de Nieuw-Zeelandse dollar. De economieen van deze landen zijn in hoge mate afhankelijk van hun grondstoffen en tijdens een recessie is er minder vraag naar grondstoffen, waardoor hun currencies ook minder in trek zijn. (meer over commodity currencies).
In deel 2 ' hoe kun je als forex handelaar profiteren van een recessie', kijken we naar de praktische toepasbaarheid van deze nieuw verworven kennis.
Deel I Valuta handel en de recessie
Deel II Hoe kun je als valuta handelaar profiteren van een recessie
Zelf handelen in valuta? Doe de forex cursus voor beginners
Steeds meer economen vragen zich hardop af of de gemeenschappelijke euro currency kan overleven. Op de forex daalt de euro dollar met rasse schreden en nieuwe bailouts van andere zwakke euro landen lijken onvermijdelijk.
De grote economische verschillen tussen de sterke en zwakke Euro landen hebben zich dit jaar hard en onverzoenlijk gepresenteerd. De Zuid-Europese landen hebben een opgeblazen publieke sector, een rigide arbeidsmarkt en een vaak overdreven grote bouwsector (Dat laatste delen ze met Ierland).
De economieen van de zwakkere Euro landen -ook wel PIIGS genoemd, naar Portugal, Ierland, Italie, Griekenland en Spanje- zijn veelal weinig competatief en hebben jaren op te grote voet geleefd. De tekorten werden eenvoudig aangevuld op de openbare kapitaalmarkt, omdat niemand dacht dat een Euro land ooit failliet zou kunnen gaan.
Die bubbel barstte met het bekend worden van de jarenlange boekhoudkundige fraude van de Griekse staat, die staatsschuld en begrotingstekorten kunstmatig laag hielden.
Lenen op de openbare kapitaalmarkt steeds moeilijker
Staatsobligaties van Euro landen worden niet langer beschouwd als onverwoestbare investeringen en die geest gaat voorlopig ook niet meer terug in de fles, hoeveel bailouts er ook komen. Investeerders zijn wantrouwiger, willen meer compensatie voor het kopen van staatsobligaties Euro landen en dus gaat de rente op die staatsobligaties omhoog.
Zo staat de rente op Spaanse 10-jarige staatsobligaties op dit moment op de hoogste stand sinds de invoering van de euro, iets boven de 5%. Portugese 10-jarige staatsobligaties kruipen al richting de 8%, Ierse naar 9% en de Griekse 10-jarige staatsobligaties staan boven de 10%.
Dat zijn enorme verschillen met 3 jaar geleden en ook met de huidige rente op Duitse 10-jarige staatsobligaties, die rond de 2,5% noteren. Geld lenen wordt dus steeds duurder voor juist die Euro landen die het het hardst nodig hebben.
Landen als Portugal, Spanje en Italie hebben -naast een bailout- twee alternatieven: heel hard groeien of heel hard snoeien (of een combinatie van de beide). Probleem is dat de economieen van deze landen niet voor niets steeds minder competatief zijn geworden. Een grote publieke sector en een rigidie arbeidsmarkt wijst juist op het jarenlange falen van het nemen van harde maatregelen. En juist in die landen moeten nu dus dubbelharde maatregelen worden genomen.
Daardoor zal de -toch al zwakke- economische groei ook onder druk komen te staan. Zelf komen de PIIGS steeds met relatief optimistische groeicijfers, maar onafhankelijke economen becijferen veel slechtere prognoses. Zo kondigde Ierland onlangs aan uit te gaan van een groei van 2,2% voor 2011 -zeer onwaarschijnlijk vanwege de grote bezuinigingsmaatregelen- maar gaat rating agency Standard & Poor's uit van 0% groei of zelfs krimp.
En dus wordt lenen op de openbare kapitaalmarkt moeilijker en moeilijker, omdat investeerders meer en meer rente willen hebben. Om te voorkomen dat Griekenland hierdoor bankroet zou gaan leent de EU het land 300 miljard euro, verdeeld over 3 jaar. Voor Ierland komt de bailout waarschijnlijk uit rond de 90 miljard euro.
Dat zijn grote bedragen, maar niets in vergelijking met wat Spanje nodig zou hebben als bailout. De Spaanse economie is bijna twee keer zo groot als de economieen van Ierland, Portugal en Griekenland samen. En de Italiaanse economie is nog weer zo'n 50% groter dan de Spaanse.
Verschillen tussen Noord en Zuid
De verschillen tussen de PIIGS en de Noord-Europese economieen zijn zo groot dat het delen van een gemeenschappelijke munt voor beide kanten steeds meer een last dan een zegen dreigt te worden. Zo draaien de Noord-Europese landen in toenemende mate gedwongen op voor het zwakke economische beleid van de Zuid-Europese landen.
De Zuid-Europese landen kunnen op hun beurt niet doen wat ze vroeger altijd deden in tijden van economische malaise: de munt devalueren, zodat de economie internationaal weer kon concurreren.
Deze keer - de eerste echte economische crisis sinds de start van de euro- kunnen de zwakkere Euro landen dat niet doen en zitten ze opgescheept met een voor hun economie veel te sterke munt. De vraag is dan ook of de PIIGS wel genoeg kunnen groeien om het hoofd te kunnen blijven bieden aan de ook groeiende schulden.
Axel Weber, lid van de Europese Bank Raad, zegt dat het reddingsfonds van 750 miljard euro vergroot zal worden als dit nodig blijkt te zijn, maar hoe groot moet het precies worden als investeerders besluiten dat ze de Spaanse, Italiaanse en wellicht zelfs Franse staatsobligaties niet meer lusten? 2.000 miljard euro? 5.000 miljard euro?
Zijn dat nog geloofwaardige bedragen? En welke landen zijn er dan nog over om dit soort astronomische sommen te garanderen, als de helft van de Euro landen aan het infuus ligt?
De stekker uit de euro
Het stoppen met de euro brengt zelf ook massale problemen met zich mee. Landen die uit de euro stappen (in gedwongen vertrek voorziet het verdrag rond de euro niet) krijgen te maken met een massale kapitaalvlucht en een nieuwe munt die aanvankelijk vrijwel niemand wil hebben. Lenen zal vrijwel onmogelijk zijn op de openbare kapitaalmarkt, want wie zal er willen investeren in een land dat zelfs failliet ging toen het nog onder de machtige euro paraplu kon schuilen?
Voorlopig lijken de euro landen tot elkaar veroordeeld te zijn, maar wanneer de huidige onrust op de obligatie markten zich doorzet zal de euro niet alleen hard blijven dalen op de forex, maar uiteindelijk ook onvermijdelijk uit elkaar klappen, omdat er niemand meer over zal zijn om hem overeind te houden.
Het voorstel van Luxemburg en Italie, om een gezamenlijke Europese Staatsobligatie in het leven te roepen, wordt door economen binnen gehaald als de mogelijke redding van Europa. Maar niet ieder land is even enthousiast.
Het idee is om een apart agentschap op te zetten - een European Debt Agency - dat namens de EU speciale Europese staatsobligaties in de markt zou zetten, waarmee individuele landen tot 50% van hun nationale schulden zouden kunnen financieren. Wanneer een land erg veel moeite zou hebben met het vinden van investeerders zou dat percentage zelfs tot 100% op kunnen lopen.
Wanneer een land als Ierland bijvoorbeeld in een gegeven jaar een financieringsbehoefte heeft van 10 miljard euro, zou het via de European Debt Agency (EDA) 5 miljard euro kunnen lenen. De EDA biedt vervolgens voor 5 miljard euro aan Europese staatsobligaties aan op de openbare kapitaalmarkt.
Omdat de EDA door de gehele EU ondersteund zou worden, zou de rente op de Europese staatsobligatie significant lager zijn dan die op Ierse staatsobligaties. Ierland zou op deze manier dus goedkoper kunnen lenen, zonder dat de EU op een case by case basis steeds landen moet helpen wanneer investeerders (tijdelijk) geen brood meer zien in een land.
Italie, Luxemburg, Belgie en Griekenland steunen het voorstel - drie van deze landen hebben de afgelopen maanden de rentes op hun staatsobligaties overigens flink zien stijgen- Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Nederland hebben al aangegeven tegen te zijn.
Duitsland is met afstand de grootste en sterkste economie van de Europese Unie, dus wanneer het tegen blijft zal de allure van de Europese Staatsobligatie snel verminderen. Wanneer ook andere sterke landen als Frankrijk en Nederland niet mee doen kan het idee geen doorgang vinden.
Analisten van Goldman Sachs, Morgan Stanley en HSBC hebben al aangegeven dat de 'E-Bond' de oplossing zou kunnen zijn voor de Euro Schulden Crisis, maar de Duitsers lijken vooralsnog mordicus tegen. Michael Meister, woordvoerder financien en economie voor Merkel's partij het CDU: "We can't put any more on the table. Juncker and Tremonti can surely say what they want. They can go ahead with joint bonds if they want to."
Toch betekent dit niet dat het hele plan niet doorgaat. Ook tijdens de crisis rond Griekenland gaf Kanselier Merkel eerst immers aan niets te voelen voor leningen aan Griekenland, maar ging uiteindelijk toch overstag. Daar komt bij dat een worst-case scenario rond de euro crisis -waarbij ook Spanje en Italie grote bailouts nodig hebben en de euro wellicht uit elkaar spat, nog veel duurder zou zijn voor Duitsland.
Waar de schoen wringt bij Duitsland en de andere sterke Euro landen is dat hun eigen staatsobligatie rente zal stijgen wanneer de Europese Staatsobligatie in het leven wordt geroepen. Ze staan immers met hun hele economie garant voor de betaling van alle leningen. Duitsland en Nederland zouden dus meer rente moeten betalen omdat andere landen hun zaakjes niet op orde hebben.
Daar komt bij dat de zwakkere euro landen in een wereld van 'E-Bonds' niet langer genoodzaakt zijn om hun economische huishouding op orde te krijgen; er is immers opnieuw (net als de afgelopen jaren) super goedkoop krediet, dankzij de EU paraplu. Dat steekt fiscaal verantwoordelijke landen als Duitsland, Nederland en Oostenrijk.
Toch denkt obligatie analist Michael Leister, van WestLB AG, niet dat de Europese Staatsobligatie er binnenkort zal komen. "For Germany or France it wouldn't be at all attractive, because they would end up paying a higher yield. This isn't a concept you can sell the German electorate right now, and probably the same in Austria and France." aldus Leister.
De financiele crisis heeft laten zien dat de situatie op de fiannciele markten soms razendsnel kan veranderen, dus wie weet hoe lang de Noord-Europese landen nog de luxe hebben om de E-Bond af te wijzen. Volgende week is er een nieuwe EU Top in Brussel. De Europese Staatsobligatie zal er ongetwijfeld besproken worden.
De Chinese currency, de Yuan, ook wel renminbi genoemd, wordt steeds belangrijker. Voor China zelf, maar ook voor andere Aziatische landen en voor multinationals die zaken doen in China.
Toch zul je de Yuan niet vinden op de forex. Er is geen valuta paar dollar-yuan, zoals bijvoorbeeld de euro dollar, of de dollar yen. De Yuan is namelijk (nog) niet vrij verhandelbaar op de internationale financiele markten, omdat de Chinese overheid dat niet wil.
China is bang dat het nog onderontwikkelde Chinese financiele systeem de volatiliteit van de forex en vrije kapitaal stromen nog niet kan verdragen en dus houdt het een ferme grip op de waarde van de eigen currency. Dit tot frustratie en woede van de VS, die stellen dat de Yuan tientallen procenten is ondergewaardeerd, waardoor China een oneerlijk concurrentie voordeel heeft op Amerikaanse producenten.
Stukje bij beetje heeft China de Yuan de afgelopen tijd wel laten stijgen, maar economen stellen dat de currency nog altijd kunstmatig laag staat.
Wat de Chinese overheid wil
Toch wil China zelf ook dat de Yuan een grotere plaats krijgt in het internationale financiele systeem. Chinese beleidsmakers hebben ook aangegeven dat ze de renminbi graag zouden zien toegevoegd aan de IMF "basket of main currencies", de zogenaamde special drawing rights (SDR). Het IMF heeft afgelopen maand echter aangegeven dat de renminbi nog geen onderdeel van de SDR uit kan maken omdat het nog niet "freely usable" is.
Sinds juli 2010 kan er in Hong Kong worden gehandeld in Chinese currency obligaties. De populariteit van deze eerste offshore renminbi markt groeit hard. Voor Chinese bedrijven is het gebruik van de renminbi in buitenlandse transacties een groot voordeel, omdat het de transactie kosten en risiko's die de foreign exchange met zich mee brengt, sterk vermindert. Ook voor buitenlandse multinationals die zaken doen in / met China heeft het voordelen om deals af te rekenen in Yuan.
Insiders zeggen dat China Hong Kong gebruikt als een soort currency laboratorium, waar internationale bedrijven en investeerders kunnen worden aangemoedigd om te investeren en handelen in financiele instrumenten die in renminbi zijn gedenomineerd.
Chinese beleidsmakers geven ondertussen wel toe dat China niet kan verwachten dat de Yuan een reserve currency wordt zoals de euro en de dollar voordat de valuta vrijer verhandeld kan worden. Dat betekent dat uiteindelijk buitenlandse investeerders ook zullen moeten worden toegelaten op de Chinese obligatie markt en de Yuan zelf vrij verhandelbaar zal moeten worden op de forex.
Qu Hongbin, econoom bij HSBC, denkt dat de handel in renminbi in Hong Kong het begin is van een grote omwenteling op mondiale financiele markten. "We may be on the verge of a financial revolution of truly epic proportions. The world economy is, slowly but surely, moving from greenbacks to redbacks." (Een bijnaam van de dollar is greenback, en sinds enige tijd wordt de Yuan in China soms ook wel "hongbi" genoemd, 'redback')
De Yuan op de forex?
China erkent zijn steeds belangrijker wordende rol in de wereld en wil een meer internationale rol voor de renminbi, maar tegelijkertijd is het heel voorzichtig waar het gaat om liberalisering van zijn financiele systeem. Het vrij verhandelbaar maken van de Chinese currency en het openen van de Chinese obligatie markt voor buitenlandse investeringen zijn grote stappen waar China volgens analisten eerder decennia dan jaren zal doen.
De vrije verhandelbaarheid van Yuan obligaties in Hong Kong is een eerste belangrijke stap op weg naar een internationaal vrij verhandelbare Yuan, maar meer ook niet. John Greenwood, hoofd econoom bij Invesco: "There's not a lot of point buying renminbi in Hong Kong if you can't ultimately buy assets in China. But Chinese policy makers have got to be careful that they don't make a hole in the dam that allows a huge flood in all directions -either inwards or outwards. China has a long way to go before its domestic capital markets can be opened up to foreign inflows without it being hugely destabilizing."
Voorlopig dus nog geen Yuan op de forex, maar of het inderdaad decennia in plaats van jaren gaat duren valt nog te bezien, omdat steeds meer van China's buitenlandse handel in renminbi plaats vindt. Daardoor bevinden zich dus steeds meer renminbi in buitenlandse handen en het is maar de vraag of die buitenlandse renminbi nog lang buiten de Chinse financiele markt kunnen worden gehouden.
De meeste dealing desks zijn in de week tussen kerst en oud & nieuw gesloten en dus is het tijd om de balans op te maken voor de euro.
2010 was een woelig jaar voor de koers van de euro op de forex. Ten opzichte van alle belangrijke currencies verloor de gemeenschappelijke valuta terrein, wat te zien is op de onderstaande forex grafieken van respectievelijk de euro dollar, euro pond en euro yen. (1 week = 1 candle).
Stond de EUR/USD in november 2009 nog boven de 1,50, in de daaropvolgende maanden viel de koers onder invloed van de problemen rond Griekenland hard naar beneden, tot het 2010 dieptepunt van 1,19. Een daling van meer dan 20% in nog geen 6 maanden tijd.
Griekenland
Grote katalysator voor de instabiliteit van de euro was Griekenland. De mededeling van de Griekse regering dat de hoogte van de staatsschuld en begrotingstekorten jarenlang onder het tapijt geveegd waren door eerdere kabinetten zond een schokgolf door de obligatie markt, waar staatsobligaties van Westerse landen tot dan toe onaantastbaar hadden geleken.
Op 2 mei 2010 wordt een akkoord bereikt over een Griekse bailout, maar de koers van de euro blijft dalen op de forex, voornamelijk omdat het in de aanloop naar het bereiken van overeenstemming over de bailout pijnlijk duidelijk is geworden hoe weing overeenstemming er eigenlijk is tussen de euro landen.
Ook realiseren veel obligatie en forex traders zich voor het eerst hoe slecht de euro is voorbereid op slecht weer en hoe potentieel instabiel de munt is omdat de euro landen geen gemeenschappelijk fiscaal, economisch en budgettair beleid hebben.
De euro lijkt in een vrije val en daalt tot $1,19. Er wordt openlijk gespeculeerd over een verdere daling naar pariteit ($1,0000) en misschien zelfs het opbreken van de euro. Het gerucht gaat zelfs dat miljardair investeerder George Soros, samen met een aantal CEO's van grote hedge funds, de euro zal shorten tot hij op pariteit staat. Een variant op de strategie die Soros in de jaren negentig gebruikte om de Pond naar beneden te duwen -en waaraan de investeerder ongeveer $1 miljard aan verdiend zou hebben.
Noodfonds van 750 miljard
Daags na het bereiken van een deal over de Griekse bailout, maken de EU leiders bekend dat er ook een noodfonds komt ter waarde van 750 miljard euro, voor eventuele toekomstige bailouts. Dit zend een sterk signaal naar de markt dat uiteindelijk ook wordt opgepikt, waarna de koers van de euro weer begint de stijgen.
Toch is de onrust over de euro nooit helemaal weg, omdat de fundamentele vragen blijven. Hoe kan er een gemeenschappelijk munt zijn als er geen gemeenschappelijk fiscaal en economische beleid is? Kan een land ook uit de euro stappen en hoe zou dat gaan? Wat is de exposure die banken hebben in staatsobligaties van de zwakkere euro landen? (ook wel PIIGS, Portugal, Ierland, Italie, Griekenland, Spanje).
De onduidelijkheid over de exposure van Europese banken zorgt in de zomermaanden nog voor een flinke dip in de koers van de euro, maar na het bekendmaken van de uitslagen van de stresstests die in snel nog door de Europese Centrale Bank in elkaar is gedraaid, keert de rust weer en stijgt de euro verder naar boven de $1,42
Ierland
Maar dan blijkt Ierland ineens in veel grotere problemen te zitten dan aanvankelijk gedacht. Boosdoener is de Ierse bankensector, die relatief groot is in Ierland. Verschillende Ierse banken zitten te krap bij kas en moeten gered worden door de Ierse overheid, maar dat blijkt teveel van het goede.
Het trotse Ierland stribbelt en stuitert tegen het vooruitzicht van een bailout, maar uiteindelijk heeft het toch geen keus. In het weekend van 20 november 2010 vraagt de Ierse regering officieel om hulp. De Ierse minister van financien zegt die zondag in een verklaring: "The banks were too big a problem for the country."
Na de Ierse bailout verschuift de focus van de obligatie en forex markt opnieuw naar de fundamentele zwakheden die de euro parten spelen: veel landen met te grote staatsschulden, geen gemeenschappelijk economisch en fiscaal beleid, een sterke scheiding tussen Noord-Europa en Zuid-Europa.
Belgie en Italie komen met een voorstel om Europese staatsobligaties in het leven te roepen, zogenoemde E-Bonds, maar Duitsland wijst dit voorstel resoluut van de hand, net als het idee om het noodfonds van 750 miljard euro te vergroten.
De koers van de euro pivoteert rond de $1,30 en forex analisten stellen dat de breakout kansen vooral aan neerwaartse zijde liggen.
Aan het eind van het jaar wordt het rustiger. Dealing desks van de grote banken sluiten en de traders staan op de skies in Oostenrijk en Zwitserland.
Europees IMF?
Het gerucht gaat dat Duitsland werkt aan de creatie van een soort Europese IMF, een Europees agentschap dat zwakkere euro landen geld kan lenen onder strenge voorwaarden. Dit agentschap zou onafhankelijk opereren -net als de ECB- en over ongelimiteerde fondsen beschikken. Als het gerucht bestendigd wordt kan het nieuwe jaar wellicht positief beginnen voor de euro.